Hoe beleefden vrouwen hun menstruatiecyclus door de tijd heen en is het taboe al wel doorbroken? Zulke en andere vragen inspireerden het museum in Oirschot en de inrichters van deze expositie tot een boeiende expo, waarmee De Vier Quartieren een prijzenswaardige voortrekkersrol vervult in museumland. Bij de opening op 8 maart reageerden veel bezoekers al uiterst positief en onder de vrouwen was de herkenning opvallend groot.

door Rens van Ginneken

Deze expositie ‘Vrouwenzaken’ is mooi vermengd in de vaste collectie die het boerenleven in Oirschot toont, want ja: ook in de tijd van Vincent van Gogh menstrueerden vrouwen natuurlijk. Bij de opening vertelt de enthousiaste museumdirecteur Lilian Calame dat er in de loop der tijd veel verbeterd is, maar dat er nog altijd wensen zijn. “Ook in 2024 zijn zaken rondom de menstruatie soms nog lastig bespreekbaar. En soms lijkt de geschiedenis zich te herhalen. De uitwasbare menstruatiedoekjes zijn weer terug van weggeweest bijvoorbeeld.” Toen Calame die doekjes tegenkwam in de Hema, inspireerde dat haar vervolgens om een complete expositie rondom het onderwerp in te laten richten.

Bijdrages uit de Rijkscollectie

Ze kreeg daarbij hulp van Inge Schriemer, conservator van het Nederlands Openlucht Museum. Zij voorzag de expositie van tal van items uit vroeger tijden die het gesprek over menstruatie - en wat deze voor vrouwen betekende en betekent - ongetwijfeld op gang zullen brengen. “Maar ik moest de kennis wel gaan zoeken, want er zijn maar snippers informatie overgebleven uit de geschiedenis. In de Rijkscollectie was nog wel een en ander te vinden, maar ook uit het project Menstruatiecultuur kwam veel bruikbare informatie. Ook wilden we het onderwerp breed benaderen: dus is er ook aandacht voor menstruatiearmoede bijvoorbeeld, of voor het mannelijk perspectief op de vrouwelijke cyclus en over duurzaamheid van de gebruikte producten.”

Negen broers en geen slot

Ze haalt voorbeelden aan uit de vele interviews die dienden als basis voor het project. Fragmenten die Schriemer daaruit verteld aan de vele tientallen openingsbezoekers roepen al direct volop reacties op bij hen. “Moeder scheurde lakens in stroken, die we dan om moesten binden als we ongesteld waren en die bijeen werden gehouden met een sluitspeld.” Of over het ongemak waarmee het vaak gepaard ging bij meisjes die voor het eerst ongesteld werden: “Ik kwam uit een gezin met negen broers en de badkamerdeur kon niet op slot.” Of: “Bij mij was de eerste keer op vakantie, op de camping. Ik dacht nog: waarom uitgerekend nu?” Soms werd de eerste keer gevierd, bijvoorbeeld met taart, omdat je dan ‘groot’ was. Een ander durfde amper de verpakking van haar tampon open te maken op een openbaar toilet, omdat iemand dan misschien zou denken dat ze chips zat te eten. Schriemer toont een menstruatiekastje van Samen Voor Elkaar, waaruit vrouwen die moeite hebben om menstruatiemiddelen te betalen gratis hun benodigdheden kunnen meenemen. Gelukkig is er nu ook aandacht voor deze ‘menstruatiearmoede’, bij een groep vrouwen die al amper geld heeft voor voeding.”

De Gouden Menstruatiecup

Ze is blij met deze expositie, want: “Niemand kent niemand die niet menstrueert, maar het begrip is soms nog ver te zoeken. Met deze expositie bereiken we ook weer veel mensen, door er open over te zijn.” Wie er ook open over is, is social designer Alieke Geerts, die ‘het Cyclusspel’ ontwikkelde. “Er is nog veel onbekend over de cyclus, zoals dat de menstruatie zelf maar één fase van de cyclus is. Het is eigenlijk ontwikkeld voor leerlingen van groep 7 en 8 en zeker voor jongens is het vaak heel verhelderend. In dit bordspel wordt veel informatie gegeven, maar er zit ook humor in.” Dat blijkt als ze even later een kleine demonstratie geeft van het spel met conservator Schrieme en het kaartje met ‘De ongestelde vraag’ boven komt en de Gouden Menstruatiecup getoond wordt, voor de winnaar van het spel.

Niet zielig

Bezoekster Hanke Lanting is blij met de inbreng van Alieke Geerts. “Een social designer biedt ook bij zo’n onderwerp weer een nieuwe dimensie: out of the box-denken geeft weer een andere manier om het bespreekbaar te maken.” Ook museumdirecteur Calame ziet daarvan de voordelen. “We hopen natuurlijk op een flinke opkomst, ook van mannen, zodat het taboe en de schaamte afnemen. Veel rondom de menstruatie voltrekt zich buiten het gezichtsveld, maar dat betekent niet dat het niet bestaat. En zielig is het ook niet: het hoort gewoon bij het vrouw-zijn, met een mooie kant, als onderdeel van de voortplanting”, zo besluit ze.

De expositie ‘Vrouwenzaken’ is nog tot en met 30 september te zien bij Museum De Vier Quartieren. Meer info: www.museumdevierquartieren.nl